پاسخ کوتاه: بله. رویداد ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ (۱۹ اوت ۱۹۵۳) در معنای معمول «کودتا» بود: دولت منتخب دکتر محمد مصدق با عملیاتی طراحی‌شده و پشتیبانی‌شده از سوی سیا و ام‌آی۶، و با مشارکت نیروهای داخلی، سرنگون شد و اقتدار شاه احیا گردید.

نکات کلیدی: - اسناد رفع‌طبقه‌بندی‌شده سیا (به‌ویژه تاریخچه داخلی ۱۹۵۴ و انتشار ۲۰۱۳) نقش مستقیم آمریکا در عملیات TPAJAX و همکاری با بریتانیا (Operation Boot) را تأیید می‌کند؛ از بودجه‌دهی به رسانه‌ها و سازمان‌دهی تجمعات خیابانی تا ارتباط با افسران ارتش و حمایت از فضل‌الله زاهدی. - وقایع در دو مرحله بود: تلاش ناموفق ۲۵ مرداد و موفقیت ۲۸ مرداد با پیوستن واحدهای نظامی و تصرف رادیو و مراکز دولتی. - در عین حال، عوامل داخلی تعیین‌کننده بودند: شکاف با دربار، اختلافات سیاسی، فشار اقتصادیِ پس از بحران نفت، نگرانی از نفوذ حزب توده، و برخی تصمیم‌های بحث‌برانگیز مصدق (مانند انحلال مجلس) زمینه اجتماعی-سیاسی را فراهم کرد. - استدلال «عزل قانونی توسط شاه» از منظر حقوقی و سیاسی محل مناقشه بود و بدون عملیات خیابانی و دخالت شبکه‌های نظامی-امنیتی به نتیجه نرسید؛ در ادبیات علوم سیاسی این رخداد معمولاً «کودتای حمایت‌شده خارجی با مشارکت داخلی» طبقه‌بندی می‌شود.

جمع‌بندی: بله، کودتا بود؛ با نقش محوری آمریکا و بریتانیا، اما موفقیت آن بدون همراهی بازیگران و شرایط داخلی ممکن نبود.

بله، کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ (۱۹۵۳ میلادی) در ایران یک رویداد تاریخی واقعی است که طی آن دولت ملی‌گرای دکتر محمد مصدق، نخست‌وزیر وقت ایران، با دخالت مستقیم سازمان‌های اطلاعاتی ایالات متحده (CIA) و بریتانیا (MI6) سرنگون شد. این کودتا که با نام «عملیات آژاکس» (Operation Ajax) نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخ معاصر ایران است و تأثیرات بلندمدتی بر سیاست و جامعه ایران گذاشت.

زمینه‌های کودتا:

1. ملی شدن صنعت نفت: در زمان نخست‌وزیری مصدق، صنعت نفت ایران که تحت کنترل شرکت نفت ایران و انگلیس (AIOC) بود، ملی اعلام شد. این اقدام باعث خشم بریتانیا شد، زیرا منافع اقتصادی و استراتژیک این کشور در ایران به خطر افتاد.
2. تنش‌های سیاسی داخلی: مصدق با شاه (محمدرضا پهلوی) بر سر اختیارات و نقش monarchy در سیاست اختلاف داشت. او همچنین با برخی گروه‌های سیاسی داخلی، از جمله حزب توده (کمونیست‌ها)، درگیری‌هایی داشت.
3. جنگ سرد و نگرانی‌های غربی: در دوران جنگ سرد، ایالات متحده و بریتانیا نگران نفوذ کمونیسم در ایران بودند. آنها معتقد بودند که دولت مصدق ممکن است به دلیل ضعف اقتصادی و سیاسی، زمینه‌ساز نفوذ شوروی شود.

نقش قدرت‌های خارجی:

• ایالات متحده (CIA): سازمان سیا با هدایت کرمیت روزولت، یکی از عوامل اصلی کودتا بود. آمریکا از طریق پرداخت رشوه به برخی نظامیان، سیاستمداران و اوباش، و همچنین سازماندهی تظاهرات، در سرنگونی مصدق نقش داشت.
• بریتانیا (MI6): بریتانیا که از ملی شدن نفت ایران خشمگین بود، با همکاری آمریکا در طراحی و اجرای کودتا مشارکت کرد.
• حمایت از شاه: قدرت‌های غربی از محمدرضا شاه پهلوی حمایت کردند تا پس از کودتا قدرت را به دست گیرد و نظام سلطنتی را تقویت کند.

وقایع کودتا:

در روز ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، پس از یک تلاش ناموفق اولیه برای برکناری مصدق (در ۲۵ مرداد)، گروه‌هایی از نظامیان و

بله، کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ یک رویداد تاریخی کاملاً واقعی و مستند است که نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران به شمار می‌رود.

این کودتا که با نام‌های کودتای ۲۸ مرداد یا کودتای ایرانی-آمریکایی ۱۹۵۳ نیز شناخته می‌شود، منجر به سقوط دولت ملی دکتر محمد مصدق و بازگشت محمد رضا شاه پهلوی به قدرت شد که پیش از آن کشور را ترک کرده بود.

خلاصه رویداد:

• زمینه: دکتر مصدق با ملی کردن صنعت نفت ایران، که تحت کنترل بریتانیا بود، محبوبیت زیادی در میان مردم کسب کرد. این اقدام خشم بریتانیا را برانگیخت.
• ایالات متحده و بریتانیا: دولتین بریتانیا و ایالات متحده (در اوج جنگ سرد) نگران بودند که مصدق باعث تضعیف غرب و potentially تقویت حزب توده (کمونیست) شود. آنها تصمیم به برکناری او گرفتند.
• عملیات مخفی: سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) و سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا (MI6) با یک عملیات مخفی به نام "عملیات آژاکس" (Operation Ajax) هماهنگ شده، به رهبری کرمیت روزولت، عامل CIA، اقدام به کودتا کردند.
• روش‌ها: آنها با استفاده از تبلیغات گسترده، جعل اخبار، رشوه به سیاستمداران و نظامیان، و سازمان‌دهی تظاهرات خیابانی توسط افرادی که به عنوان "طرفداران شاه" ظاهر شده بودند، جو آشفتگی و هرج و مرج در تهران ایجاد کردند.
• نتیجه: در نهایت، پس از درگیری‌های خیابانی، نیروهای نظامی طرفدار شاه توانستند کنترل شهر را به دست بگیرند، دولت مصدق را ساقط کنند و شاه را که به خارج گریخته بود، بازگردان

بله، کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یک واقعیت تاریخی بود؛ بسیاری از مورخان و اسناد رسمی ثابت کرده‌اند که این کودتا با طراحی و اجرای سازمان سیا (آمریکا) و ام‌آی۶ (انگلیس) و همکاری عوامل داخلی، دولت مردمی دکتر محمد مصدق را سرنگون کرد[1][2][5][7].

این رویداد با نام "عملیات آژاکس" شناخته می‌شود و دولت سلطنتی شاه مجدداً برقرار شد و دستگاه سرکوب ساواک شکل گرفت[1][2][5]. عوامل مختلفی از جمله تبلیغات ضد مصدق، تأمین مالی آشوب‌های خیابانی، فعال‌سازی شبکه‌های اطلاعاتی ارتش و همکاری برخی سیاستمداران داخلی، بذل و بخشش پول برای جلب حمایت گروه‌های اجتماعی، نقش اصلی را در موفقیت کودتا داشتند[5].

با این حال، روایت‌هایی وجود دارد که برخی‌ معتقدند شاه بر اساس اختیارات قانون اساسی حق عزل نخست‌وزیر را داشت و اقدامش کودتا نبوده بلکه یک تصمیم قانونی بوده است[3][6]. این روایات عمدتاً توسط طرفداران سلطنت مطرح می‌شود و در مقابلِ دیدگاه غالبِ تاریخی قرار می‌گیرد[3][6].

در نتیجه، واقعیت تاریخی مورد تایید اکثر منابع و اسناد رسمی این است که ۲۸ مرداد یک کودتای خارجی با همکاری داخلی علیه دولت ملی مصدق بود، اما اقلیت کسانی آن را عزل قانونی می‌دانند؛ گرچه این دیدگاه توسط شواهد تاریخی و مدارک منتشرشده چندان پشتیبانی نمی‌شود[1][2][3][5][7].